https://www.cielen.eu

EGYPTE: ARCHEOLOGEN VINDEN RESTEN VAN WELRIEKENDE ‘ZALFKEGELS’

Egyptenaren hadden zalf op het hoofd

De onderdanen van de farao droegen al eens een ‘zalfkegel’ op het hoofd. Die waren al bekend van hiërogliefen, maar voor het eerst zijn er nu ook fysieke resten van gevonden.

SENNE STARCKX in De Standaard, dinsdag 17 december 2019

De zigzaglijn links van de figuur laat er geen twijfel over bestaan:

hier zit een geurtje aan. Dora Goldsmith

Het moet een grappig gezicht zijn geweest: mannen en vrouwen van alle standen met op hun hoofd een klompje in de vorm van een geserveerde gelatinepudding. De zogeheten ‘zalfkegel’ kwam in het oude Egypte in de mode in de tweede helft van het tweede millennium voor Christus, tijdens de 18de dynastie. Hij bleef dat tot de tijd van Cleopatra en de daaropvolgende Romeinse periode, die rond 30 voor Christus begon. Alleen hadden egyptologen er nooit een in het echt gezien: tussen de ontelbaar vele voorwerpen in grafkamers is niet één zalfkegel aangetroffen. Dat is vreemd, want in inscripties in hiërogliefen is hij geen zeldzaamheid.

Integendeel, bij gebrek aan beter gaan egyptologen soms op de vorm en versiering van een afgebeelde zalfkegel af om een tekst te dateren. Toch is in de geschriften geen enkel procedé of recept te vinden dat aangeeft hoe een zalfkegel werd gemaakt, noch waarvoor hij diende.

Al hadden egyptologen natuurlijk wel een vermoeden. De klompjes zouden hebben bestaan uit een ‘vettige’ substantie die langzaam smolt onder de brandende Egyptische zon, waardoor welriekende aroma’s zich verspreidden over het hoofd en haar. Van de oude Egyptenaren is geweten dat ze gek waren op geurende zalfjes, oliën en balsems. ‘Zowel vrouwen als mannen’, mailt de Duitse doctoraatsstudente Dora Goldsmith vanuit Berlijn, waar ze aan de Freie Universität onderzoek doet naar de rol van geuren in het oude Egypte.

Voor Goldsmith is het dan ook geen verrassing dat archeologen nu fysieke resten hebben gevonden van zalfkegels, waarmee meteen het bewijs is geleverd dat de bizarre hoofddeksels ook in het echte leven werden gedragen.

Daarover heeft immers altijd twijfel bestaan. In graftombes kon een hiëroglief van een zalfkegel bijvoorbeeld als visueel bewijs gediend hebben voor de welriekendheid van de afgebeelde overledene – en voor diens zuivere, geenszins onfrisse karakter. Maar de resten gevonden in twee gewone graven in Amarna (200 kilometer ten zuiden van Caïro) laten er geen twijfel meer over bestaan: in beide gevallen werd de dode begraven met een zalfkegel op het hoofd. Een primeur voor de egyptologie, die vorige week uit de doeken werd gedaan in het vakblad Antiquity.

Hoewel de ontdekte zalfkegels grotendeels zijn verpulverd, kon het internationale team van archeologen er toch nog informatie aan ontfutselen. Ze bleken allebei gemaakt uit bijenwas, waren toen ze nog heel waren 8 centimeter hoog en 10 centimeter breed, en stamden uit de tweede helft van de 14de eeuw voor Christus – de tijd van de beroemde farao’s Achnaton en diens zoon Toetanchamon. Van aromastoffen echter geen spoor, maar die kunnen in de loop der tijd vervlogen zijn.

Goldsmith twijfelt er niet aan dat de zalfkegels geparfumeerd waren. Als bewijs verwijst ze naar enkele hiërogliefen. ‘Op tal van pictogrammen zien we een zigzaglijn uit de zalfkegel komen, een bekend symbool om aan te geven dat een object een geur verspreidt.’

De archeologen hebben trouwens hun tijd genomen voor het onderzoek, want de zalfkegels werden al in 2010 en 2015 gevonden. Eén skelet zou zeker toebehoord hebben aan een (jonge) vrouw, van het andere kon het geslacht niet worden bepaald. Toch brengen de auteurs zalfkegels in hun artikel in verband met vrouwelijke dragers, bij wie ze de vruchtbaarheid zouden benadrukken.

Onzin, zegt Goldsmith, die aanstipt dat de Egyptenaren geen verschil kenden tussen mannelijke en vrouwelijke parfums. ‘Beide geslachten droegen dezelfde geuren, en op hiërogliefen worden veel mannen afgebeeld met een zalfkegel op het hoofd.’ Volgens haar werden zalfkegels vooral op speciale gelegenheden gedragen, zoals feesten en begrafenissen. Dat de eerste fysieke exemplaren in graven werden gevonden, kan erop wijzen dat de oude Egyptenaren het hiernamaals welriekend binnentraden.

Blijft de vraag waarom de zalfkegels pas nu in fysieke vorm zijn ontdekt. ‘Wellicht werden ze bij vroegere opgravingen niet opgemerkt, of was men er gewoon niet in geïnteresseerd’, zegt Goldsmith.

https://www.cielen.eu