Mauritius, de zwarte
vriend van de witte sint
Afrikaanse heilige speelt mee
in toneelstuk in het AfrikaMuseum
APOLLINAIRE DJOUOMOU (L.) EN JAN HAEGEMAN.
DE ZWARTE SINT-MAURITIUS KAN HET GOED VINDEN MET DE WITTE SINTERKLAAS. THOMAS
NOLF
Tientallen kinderen hebben kennis-gemaakt met een 'zwarte
Sinterklaas': Sint-Mauritius. Geen onderdanige slaaf maar de beste maat en
collega van de grote kindervriend. 'Dit verhaal is al vaak veranderd. Waarom
zouden we er het racisme en de agressie niet uithalen?'
BARBARA DEBUSSCHERE
'WIJ LOSSEN HIERMEE HET RACISME NIET OP,
WE DOEN ALLEEN EEN SUGGESTIE VOOR EEN ANDERE KIJK OP DIT VERHAAL' AUDREY BOUCKSOM,
BELGÎK MOJAÎK THOMAS NOLF
Terwijl sommige steden of scholen
kiezen voor 'roetpieten' of bij een Sinterklaas-intrede melden dat 'piet ziek
is', hebben Audrey Boucksom en Aline Bosuma van de Brusselse vzw Belgîk Mojaîk
een compleet nieuw sintverhaal bedacht om de pietendiscussie te ontmijnen:
het verhaal van de heilige Sint-Mauritius.
Dat was in de derde eeuw een zwarte Egyptenaar die diende in een Romeins legioen
maar weigerde medechristenen te doden. Hij bekocht dat met de dood. Aan die
historiek knopen Boucksom en Bosuma een ingenieus vervolg waarbij zwartepiet
als een groot misverstand naar de prullenbak wordt verwezen.
"Terwijl Sint-Nikolaas een bisschop uit Myra was, waar nu Turkije ligt, was
Sint-Mauritius een heilige uit Thebe, waar nu Egypte ligt", vertelt Bosuma
aan kinderen die muisstil op kussentjes zitten in het AfrikaMuseum. Ze maken
hier dit weekend als eerste kennis met de 'zwarte sint'.
"Allebei waren ze rijk en besloten ze naar Europa te trekken om daar één
keer per jaar kinderen te overladen met cadeautjes", vervolgt Bosuma. "Ze
werden vrienden en collega's. Maar Sint-Mauritius werd scheef bekeken. 'Waar
hij vandaan komt,' zo zeiden de mensen, 'slaan ze je met een zweep.' Niemand
wilde geloven dat hij even goed was als Sinterklaas. Sindsdien vertellen we
over Zwarte Piet, die straft en de slaaf is van de sint. Maar dat is niet het
echte verhaal."
De vertelling is nog eens ingebed in een alledaagse schoolsituatie. Het is omdat
de kinderen zo bang zijn van Zwarte Piet dat ze de verjaardagsinvitatie afwimpelen
van hun zwarte klasgenootje, wier vader zou lijken op het hulpje van de sint.
Pas wanneer het meisje het 'echte' verhaal van Sint-Mauritius ontdekt en het
aan de anderen vertelt, komt iedereen naar haar feest.
Na de voorstelling schuifelen de kinderen gespannen door de museumgangen, op zoek
naar de twee sinten. In een zaal waar twee tronen pronken, krijgen ze het duo
te zien. Sint-Mauritius draagt een prachtig okerkleurig gewaad, inclusief
mijter.
"Heel plezant, zo'n witte en zwarte sint", reageert Heleen Vandenbosch
(8). "Ik weet nu dat de sint niet echt is, maar ik hou zo van verhalen.
Ik ben blij dat ik nu ook dit ken." Papa Tom waardeert het initiatief. "Niet
dat wij zo met het debat bezig zijn. We gaan hierna naar een gewone
sinterklaasintrede. Maar deze versie klopt en is toch zonder Zwarte Piet, die
soms echt angstaanjagend is."
Toch is niet iedereen overtuigd. "Ik wil eigenlijk niets zeggen in de krant",
zegt een vader van drie. "Dit moet eerst wat bezinken."
Altijd roetpiet
Dat niet iedereen Sint-Mauritius in
de armen zal sluiten, beseffen Bocksum en Bosuma. "Iemand mailde dat het
altijd een roetpiet is geweest en dat wij de brave Belgen met rust moeten
laten", zegt Bocksum. Maar, zo benadrukt ze, dit verhaal lag nooit vast.
"Waar ik vandaan kom, de Franse Elzas, heeft de Sint geen Afrikaanse
slaaf. Zijn hulpje is meer een heksachtige figuur. Toen ik in België de
Afrikaanse Zwarte Piet ontdekte, was ik geschokt. Die versie is in de
koloniale periode gepopulariseerd. Waarom zouden we die per se moeten houden?
Wij gaan hiermee het racisme niet oplossen, we doen alleen een suggestie voor
een andere kijk op dit verhaal."
De twee sinten zijn al even gemotiveerd. "Studies tonen dat zwarte kinderen
zich getraumatiseerd voelen door zwarte piet", zegt Apollinaire Djouomou,
die Sint-Mauritius speelt en pedagoog is. "Waarom zouden we ze met die
oude boodschap blijven voeden?" 'Sinterklaas' Jan Haegeman wijst ook op
het agressieve karakter van Zwarte Piet. "In het Frans zegt men 'Père Fouettard'
ofwel 'Vader die met de zweep slaat'. Ook dat is toch niet meer van deze
tijd?"
Volgens Jorijn Neyrinck, expert bij de Werkplaats Immaterieel Erfgoed, is de
zwarte sint een waardevolle bijdrage. "Het idee dat er één authentieke
versie bestaat die moet primeren, strookt niet met de realiteit. Vroeger
werden bij volksgebruiken levende katten van torens gesmeten en vinken blind
gemaakt. Tot de samenleving of de wetgever besloot dat dat niet meer van deze
tijd was en de traditie werd aangepast. We zitten nu ook met de
Zwarte-Piet-traditie in zo'n fase."
Unesco en de Vlaamse overheid erkennen die veranderlijkheid. "De Unesco-Conventie
over immaterieel erfgoed en de Vlaamse vertaling ervan geven duidelijk aan
dat erfgoed dynamisch is en dat wederzijds respect en dialoog centraal staan.
Nu gaat de aandacht naar stereotiepen en vragen over racisme. Ook het
carnaval van Aalst komt kwam zo dit jaar in opspraak. Bij zoveel spanningen
zie je dan vaak alternatieven ontstaan. Het gesprek rond nieuwe en
eigentijdse vormen van tradities, aangepast aan onze tijd, wordt zo volop in
de samenleving gevoerd. Sint-Mauritius is daar een voorbeeld van."
Al hoefden de makers volgens Neyrinck niet eens terug te grijpen naar een
echte heilige. "Daar gaat het vandaag misschien niet eens meer om. Maar
wie weet. Als er voldoende draagvlak voor is, kan deze figuur overeind
blijven in het sintverhaal van de toekomst."
|