|
MAAGD
- VIRGO |
|
MAAGD
IN DE MYTHOLOGIE Persephone (Proserpina)
was de dochter van Demeter (Ceres) en Zeus (Jupiter). Demeter, godin van de
vruchtbaarheid en van de landbouw, hield ontzettend veel van haar dochter Persephone. Ze kende de streken van de andere goden en
hield daarom steeds een waakzaam oog op haar dochter. Toch overkwam het haar
dat ze Persephone uit het oog verloor toen deze op
het eiland Sicilië, dicht bij Henna, op een weide aan het spelen was met de
dochters van de zeegod Oceanus. Op het moment dat Persephone zich heel even alleen op een weiland bevond,
scheurde de grond plotseling open en Hades (Pluto), de god van de
onderwereld, steeg op een strijdwagen getrokken door vurige gitzwarte paarden
uit de onderwereld op. Bliksemsnel roofde hij Persephone
en voerde haar naar de onderwereld, waar hij haar naast zich op de troon
plaatste en tot koningin van zijn grauwe schimmenrijk kroonde. Ze was in zijn
macht en kon niet meer naar de zonovergoten kleurrijke wereld terugkeren. Hij
nam haar tevens tot zijn echtgenote. Moeder Demeter merkte korte tijd
later de verdwijning van haar dochter op. Angstig speurde ze overal rond en
snel sloeg de angst om in wanhoop, want Persephone
was nergens te vinden en niemand scheen te weten wat er met haar gebeurd was.
Negen dagen en negen nachten dwaalde Demeter weeklagend over de aarde, op
zoek naar haar kind. Ze klampte iedereen die ze op haar weg ontmoette aan en
vroeg of hij of zij Persephone had gezien, maar
niemand kon haar vraag beantwoorden. Zij richtte zich ook tot de goden, en
pas op de tiende dag van haar zoektocht kreeg de alziende god Helius medelijden met de doodbedroefde Demeter en
vertelde haar hoe hij vanaf zijn hoge post aan de hemel had gezien hoe Hades
haar dochter had geschaakt. Demeter stierf haast van verdriet. Ze
kleedde zich in lompen en trok zich vol wrok uit het gezelschap van de goden
terug. Als een oude, arme vrouw zwierf ze over de aarde. De mensen herkenden
haar niet en behandelden haar ruw of joegen haar weg. Ten slotte belandde ze
in Eleusis, een plek niet ver van Athene, waar de
eenvoudige mensen haar herkenden en gastvrij in hun midden opnamen. Ze werd
er verzorgd en getroost; men bouwde zelfs een tempel voor haar waarin ze kon
wonen. Demeter was zo kwaad op Zeus, omdat hij niets gedaan had om de
ontvoering door Hades te voorkomen, dat ze zich in de tempel terugtrok en de
aarde aan haar lot overliet. Omdat ze zich nu niet meer over de aarde
ontfermde, werd de aarde dor en onvruchtbaar en brak er een grote hongersnood
uit, die zo lang aanhield dat de mensheid dreigde te verhongeren en volledig
om te komen. Toen Zeus dat merkte, was hij
eindelijk bereid om naar zijn broer Hades te gaan en met hem te spreken over
de teruggave van Persephone. Hoewel Hades aan zijn
eega gehecht was en haar niet meer wilde afstaan, kon Zeus toch een compromis
bereiken. Twee derde van het jaar zou Persephone
bij haar moeder mogen doorbrengen en een derde van het jaar zou ze als
koningin naast Hades over de onderwereld heersen. Demeter gaf zich gewonnen,
verliet de tempel en keerde terug naar de godenwereld. Als Persephone bij haar moeder in de bovenwereld verbleef,
was de aarde vruchtbaar en groeiden er bloemen en vruchten. Maar in de
herfst, als Persephone volgens de afspraak naar de
onderwereld terugkeerde, verviel de aarde tot onvruchtbaarheid, verloren de
bomen hun bladeren en werd het winter. Demeter beloonde de mensen van Eleusis om hun gastvrijheid en leerde aan Triptolemus, de zoon van de koning, de principes van de
landbouw. Ter ere van Demeter en Persephone werden
daarop de jaarlijkse Eleusinische Mysteriën
gevierd, waarin deze geschiedenis voor de ingewijden werd uitgebeeld. In de onderwereld had Persephone enige invloed op haar gemaal Hades. Dankzij
haar kreeg Orpheus de toestemming om Eurydice weer
naar de bovenwereld mee te nemen. Eurydice was kort
tevoren aan de gevolgen van een slangenbeet gestorven en Orpheus besloot naar
Hades te gaan om hem te smeken haar weer te laten terugkeren naar het rijk
der levenden. Maar Hades was niet te vermurwen. Toen zong Orpheus zo’n
droevig lied dat alle harten in de onderwereld in vervoering raakten, ook dat
van Persephone. Zo ontroerd was zij ten slotte dat
zij riep: ‘Neem haar met je mee, maar weet wel, ze zal je slechts dan
toebehoren als je geen blik op haar werpt voordat jullie beiden de poort van
de onderwereld zijn doorgegaan. Kijk je haar te vroeg aan, dan ben je haar
voor eeuwig kwijt.’ Orpheus ging naar de uitgang van de onderwereld, de schim
van Eurydice volgde hem. Maar nog vóór hij de poort
had bereikt, keek hij om, om te zien of zij wel achter hem aan kwam. Hij zag
haar en op hetzelfde moment loste haar schim op in de eeuwige duisternis. Het sterrenbeeld Lier herinnert aan
dit verhaal.
Volgens bepaalde overleveringen
hadden de drie namen aanvankelijk te maken met de godin Demeter, maar ging de
betekenis mettertijd over op de dochter. De drie namen zouden volgens de
klassieke auteurs Hesiodus en Plutarchus
wijzen op het drievoudige beploegen van de velden. De eerste keer werd het
veld geploegd in de lente, dan, haaks daarop, nog eens onmiddellijk na de
zomeroogst en ten slotte in dezelfde richting als de eerste keer na de offerfeesten
van de herfstmaand, in voorbereiding op het inzaaien. De naam Persephone
heeft niet zo’n gunstige betekenis, de naam is samengesteld uit de woorden pherein en phonos, en wil
zeggen: ‘zij die verwoesting brengt’. Haar Latijnse naam Proserpina
betekent: ‘de angstaanjagende’. Deze namen verwijzen naar haar als de
koningin van de onderwereld. Een andere Oud-Griekse
kandidate voor Maagd is Erigone, dochter van Icarius, waardoor Maagd tot dezelfde mythe behoort als
het sterrenbeeld Boötes en de ster Procyon in het sterrenbeeld Kleine Hond. Icarius was een boer in Attica die de god
Dionysus, op terugreis uit Indië, onderdak verschafte. Dionysus was zo
verheugd toch nog één gastvrije man te hebben gevonden dat hij hem als dank
de wijnstok schonk en hem vertelde hoe hij de plant moest verzorgen en hoe
hij van de vruchten wijn kon maken. Icarius deed
wat Dionysus hem had geleerd en oogstte enige tijd later de eerste druiven en
perste er wijn van. Toen hij ervan proefde, vond hij deze drank zo lekker, zo
‘goddelijk’, dat hij prompt zijn buren uitnodigde en hen mee liet drinken.
Eerst kwamen ze in een vrolijke roes, maar nadat ze de ene beker na de andere
ledigden, werden ze zo dronken dat ze neervielen en in slaap vielen. Toen ze
later met barstende hoofdpijn wakker werden, dachten ze dat Icarius hen had willen vergiftigen. Ze namen wraak door
hem te doden en onder een boom te begraven. Erigone, dochter van Icarius
en intussen gehuwd met Dionysus, ging op zoek naar haar vader. Toen ze na
lange tijd zijn graf ontdekte, was haar verdriet zo groot dat ze zich verhing
aan de boom waaronder zich het graf bevond. Dionysus plaatste later Icarius als het sterrenbeeld Boötes
aan de hemel en Erigone als het sterrenbeeld Maagd.
Ook de hond Maera, die Erigone
had vergezeld tijdens haar zoektocht, werd door Dionysus aan de hemel gezet,
en staat er nu nog als de heldere ster Procyon, in
de buurt van Sirius. De Romeinen zagen in dit sterrenbeeld
Vrouwe Justitia, of noemden haar Astraea, dochter van Themis, godin van het recht. Het
zijn beelden die eerder passen bij het sterrenbeeld Weegschaal of duiden op
de nauwe band tussen Weegschaal en Maagd. Sommige auteurs noemden haar ook
Irene, de andere dochter van Themis, of Pax, godin van de vrede, die werd
afgebeeld met een olijftak in de hand. Sommige oud-Egyptische astronomen
zagen in dit sterrenbeeld hun hoogste godin Isis. Ze werd soms afgebeeld met
een bussel graanhalmen in de hand, met de aren naar beneden gericht, waaruit
de Melkweg ontsprong. Een meer geliefd beeld van Isis was dat waarbij zij
haar zoon Horus als kind op de arm droeg. Het is dit beeld dat later in de
christelijke iconografie opdook als het beeld van de Moeder Maria met het kind
Jezus. Enkele jaren geleden werden bij opgravingen in Alexandrië beelden
gevonden waarbij deze Isis werd afgebeeld met de gelaatstrekken van
Cleopatra, waardoor men veronderstelt dat via Cleopatra dit beeld in de
christelijke voorstellingswereld is doorgedrongen. Isis was de dochter van Noet, de hemelgodin, en van Geb,
de aardegod. Ze was geboren op de vierde van de
vijf dagen ‘buiten de tijd’ (zie sterrenbeeld Kreeft), maar was reeds in de
moederschoot van Noet bevallen van Horus, het kind
dat haar broer Osiris bij haar had verwekt en dat twee dagen eerder ter
wereld was gekomen. Bij haar geboorte was Isis dus al moeder maar ook nog
maagd, want ze had na haar geboorte nog geen gemeenschap gehad met een man.
Zij had ook nog een broer Seth, die op de derde dag was geboren en die alles
in het werk stelde om Osiris van de troon van Egypte te verdringen. Daar
slaagde hij in door hem in een sarcofaag op te sluiten en deze met de Nijl
naar de zee te laten afdrijven. Toen Isis vernam wat Seth met haar broer-echtgenoot
had gedaan zocht ze de hele Nijl af, maar vond de kist niet, aangezien die
intussen bij de stad Byblos was aangespoeld en er
tegen de stam van een ceder was blijven liggen. Door de goddelijke kracht die
van de dode Osiris in de kist uitging, begon de boom ontzettend snel te
groeien; de stam groeide volledig om de sarcofaag heen en onttrok hem aan het
oog. De koning van Byblos zag de majestatische
boom, liet hem omhakken en er een pilaar van maken voor zijn paleis. Dat
vernam Isis waarop ze zich ijlings naar de stad begaf en zich in de gedaante
van een arme vrouw bij een bron neerzette. De koningin van Byblos was pas bevallen van een kind en zocht een
voedster. Haar dienaren vertelden haar over een wat oudere arme vrouw bij een
bron die onvoorstelbaar lief en vriendelijk was en bereid was om als voedster
naar het paleis te komen. Om het kind dat haar werd toevertrouwd niet met
haar goddelijke melk te voeden, liet ze het op haar vinger zuigen. ’s Nachts
hield ze het kind boven het vuur om alle sterfelijke eigenschappen ervan weg
te branden. Daarna veranderde ze zich in een zwaluw en vloog de hele nacht
jammerend rond de pilaar waarin Osiris verborgen zat en riep de hele tijd:
‘Osiris, Osiris’, wat de zwaluwen sindsdien nog steeds doen. Op een avond betrapte de koningin
haar terwijl Isis het kind boven de vlammen hield; ze gaf een gil en
verhinderde daardoor dat het werk van Isis voltooid werd. Isis vertelde de
koningin wie zij in werkelijkheid was en vroeg als beloning voor haar werk de
pilaar van cederhout. De koning ging op haar verzoek in, liet de pilaar
uitbreken en op het strand neerleggen. Daar hakte Isis de ceder stuk tot de
kist helemaal vrij was, liet ze aan boord van een schip brengen en voer terug
naar Egypte. Daar aangekomen op een eenzame plek tussen uitgestrekte
rietvelden, stuurde ze iedereen weg, opende de sarcofaag en legde zich op
haar geliefde neer, kuste hem zonder ophouden en weende bittere tranen. Na
enige tijd liet ze de kist alleen en ging op zoek naar Horus. Terwijl ze weg
was, ontdekte Seth die in de rietvelden op jacht was, toevallig de sarcofaag
met Osiris. Hij hakte het lichaam in veertien stukken en verspreidde ze over
heel Egypte, zodat niemand in staat zou zijn het lichaam weer aaneen te
voegen. Toen Isis vernam wat Seth gedaan had, ging ze onmiddellijk op zoek
naar de resten van Osiris en op elke plaats waar ze een deel van zijn lichaam
vond, liet ze een graf voor hem bouwen. Toen alle delen begraven waren kon
Osiris uit de onderwereld terugkeren om zijn zoon Horus aan te zetten wraak
te nemen op Seth. Na een langdurige strijd overwon Horus en werd de nieuwe
rechtmatige koning van Egypte. In het Tweestromenland was dit
sterrenbeeld de godin Isjtar, de koningin der
sterren. In het boek Gilgamesj treedt ze op als
godin van de liefde.
Isjtar heet in Syrië en Perzië Astarte. Het is de naam die verwant is aan de Saksische
godin van de lente, Eostre, een naam die nu nog
voortleeft in de Engelse naam voor Pasen, Easter,
en in het Duitse Ostern. In India was het Devaki, de moeder van de god Krishna. De Arabieren in islamitische tijden
namen de beeltenis van het Griekse sterrenbeeld over en noemden haar Al ’Adhra al Nathifah, de onschuldige
maagd. Omdat zij naar het voorschrift van de profeet Mohammed liever geen
menselijke figuur afbeeldden, vervingen zij haar door een graanschoof, maar
dachten er de maagd wel bij. MAAGD
IN DE BIJBEL Omdat de dierenriem uit twaalf tekens
bestaat en de zonen van aartsvader Jakob met twaalf waren en Jezus twaalf
apostelen had, kan het niet anders of men zocht naar verbanden tussen de
zonen, de apostelen en de sterrenbeelden. Zo werd Maagd gekoppeld aan Aser, de achtste zoon van aartsvader Jakob en aan de apostel
Jakobus de Mindere. Jakob was gehuwd met de niet zo mooie
maar zeer vruchtbare Lea en met haar jongere veel knappere zus Rachel die
ondanks vele inspanningen nog steeds niet zwanger was geraakt. Toen Lea vier
zonen had gekregen, besloot Rachel het roer in handen te nemen. Zij vroeg
Jakob om gemeenschap te hebben met haar slavin Bilha
en het kind dat daaruit voort zou komen op haar schoot geboren te laten
worden. Haar plan slaagde en Bilha beviel op de
knieën van haar meesteres van een zoon die beschouwd werd als Rachels kind. Bilha mocht het nog eens overdoen met Jakob en kreeg weer
een zoon tot grote blijdschap van Rachel, die nu twee kinderen de hare mocht
noemen. Lea vreesde dat haar zus op die manier meer kinderen zou krijgen dan
zijzelf, dus besloot ze om de werkwijze van Rachel te kopiëren. Zij liet haar
slavin Zilpa het bed met Jakob delen en kreeg te
gepasten tijde wat ze verwacht had: een vijfde zoon voor haar, de zevende van
Jakob. Zilpa mocht een tijd later nog eens met
Jakob slapen en kreeg haar tweede kind, weer een zoon, die Lea als haar zesde
beschouwde en de naam Aser gaf met de uitleg: ‘Nu
ben ik volmaakt gelukkig en alle vrouwen zullen mij daarom prijzen!’ Aser betekent geluk. Toen Jakob vele jaren later op
sterven lag, zegende hij zijn twaalf zonen. Over Aser
sprak hij deze zegen, tegelijk voorspelling, uit: ‘Aser
zal brood in overvloed hebben, de heerlijkste spijzen zal hij aan de vorsten
aanbieden.’ Mozes sprak ook een zegen uit over de nakomelingen van de twaalf
zonen van Jakob, waarbij hij Aser net als Jakob
voorspoed en overvloed toewenste: ‘Aser is nog meer
begenadigd dan zijn broers, ik wens dat hij bij allen geliefd zal zijn. Hij
zal baden in olijfolie en al zijn steden zullen versterkt zijn met stevige
poorten voorzien van ijzeren en bronzen grendels. Het zal hem aan niets
ontbreken zolang hij leeft.’ Zowel Jakobs als Mozes’ wens kwam uit. Aser kreeg in het Beloofde Land de zeer vruchtbare
heuvels van de Libanon toegewezen. Ze hellen af naar de Middellandse Zee,
gezegend door het zeeklimaat en beschermd tegen de droge woestijnwind. De Joden uit Asers
stam oogstten zowel van het land als van de zee in overvloed, en dat was de
reden waarom deze stam verbonden werd met het sterrenbeeld Maagd. Toch was er
een nadeel aan de gunstige ligging van het stamgebied van Aser;
het lag het verst verwijderd van Jeruzalem en was omgeven door de weelde en
de rijkdom van bloeiende Fenicische steden als Tyrus en Sidon, waardoor deze
stam het meest van alle onder invloed stond van de heidense cultuur en het
minst bekommerd was om het lot van de andere Israëlitische stammen. Daarom
bedacht Debora in haar overwinningslied Aser met
verwijten: ‘Aser schuilde in zijn havens en
verschool zich in de bergspleten.’ Aser had zich
inderdaad niet in het strijdgewoel begeven toen de Israëlieten werden
aangevallen door de Kanaänieten. Toen ettelijke eeuwen later de
pasgeboren Jezus in de tempel werd gebracht om er gewijd te worden aan
Jahweh, was er een vrouw van meer dan honderd jaar oud uit de stam van Aser in de tempel. Ze heette Hannah en had zich na de
dood van haar man in de tempel teruggetrokken om er dag en nacht te bidden en
te vasten. Toen ze Jezus zag, loofde ze God met luide stem en zei tegen
iedereen dat dit kind Jeruzalem zou bevrijden. MAAGD
IN DE CHRISTELIJKE STERRENHEMEL Op zijn dertigste begon Jezus te
prediken en verzamelde hij een kring van leerlingen om zich heen. Een van hen
was Jakobus de Mindere of de Jongere; het adjectief werd aan zijn naam
toegevoegd om hem te onderscheiden van de oudere Jakobus (zie Tweelingen).
Deze jongere Jakobus kreeg de plaats van Maagd toebedeeld in de christelijke
zodiak. Jakobus is een wat onduidelijk
figuur; volgens de een is hij de neef van Jezus – zijn moeder heette Maria en
was de zus van Maria, de moeder van Jezus –volgens een ander is hij de broer
van Jezus. Hij wordt meestal afgebeeld op blote voeten, met een knuppel in de
hand, en met dezelfde gelaatstrekken als Jezus. Die knuppel verwijst naar
zijn marteldood; het was een instrument van de vollers – de ambachtslui die
wol verwerken tot vilt – en werd gebruikt bij zijn marteling. Hij was de
eerste bisschop van Jeruzalem, werd daar gevangengenomen aan het altaar van
zijn kerk en werd van de stadsmuur naar beneden geworpen, waar hij dan met
knuppels werd doodgeslagen. Door de knuppel is hij in afbeeldingen te
onderscheiden van zijn naamgenoot Jakobus de Meerdere, maar verwarring blijft
mogelijk, omdat hij soms ook net als die andere Jakobus met een pelgrimsstaf
wordt getoond. In sommige afbeeldingen zien we hem als kleine jongen spelend
met een windmolentje in de buurt van het Jezuskind; een verwijzing naar zijn
familiebanden met Jezus.
De evangelist Marcus vertelt dat
Maria, de moeder van Jakobus, bij het kruis stond toen Jezus stierf, en dat
diezelfde Maria een van de vrouwen was die op zondagochtend met geurige olie
naar het graf kwamen om het lichaam van Jezus te balsemen, maar het graf leeg
vonden. Lucas vertelt dat Jakobus, de Jezusbroeder, in de eerste jaren na
Jezus’ dood, verrijzenis en hemelvaart steeds meer invloed kreeg in Jeruzalem
en dat die groter werd na het vertrek van Petrus, daarbij in het midden
latend of die groeiende invloed een van de redenen was voor dat vertrek. Een
andere reden voor Petrus’ vertrek was zeker het feit dat hij in Jeruzalem
niet veilig was. Hij was al eens gearresteerd geweest en had een nacht in de
gevangenis doorgebracht. Maar een engel kwam hem bevrijden en Petrus trok
naar het huis van Marcus waar verschillende leerlingen bijeen waren. Toen hij
aanklopte kwam een dienares kijken wie er was, ze herkende Petrus, liep terug
naar binnen om dat te melden, maar vergat de deur te openen. Petrus bleef dus
maar kloppen en toen men eindelijk open deed, was iedereen verbaasd hem te
zien. Hij vertelde hen hoe hij door de Heer was gered en zei: ‘Meld dit aan
Jakobus en de andere broeders.’ Er kwamen steeds meer mensen die zich
tot het christendom bekeerden, onder hen ook niet-joden. De apostelen maakten
er onderling ruzie over of die nieuwe christenen nu eerst de joodse
godsdienstwetten moesten volgen of niet. Jakobus vond dat men hen onmiddellijk,
zonder die tussenstap via het jodendom, kon opnemen. Het stelde hem in de
gelegenheid om een figuur als Paulus als leerling van Jezus te verwelkomen en
om het christendom de mogelijkheid te bieden zich buiten het jodendom te
ontwikkelen. Dat bracht voor Jakobus heel wat problemen mee, want hij werd
ervan beschuldigd de joodse wet niet na te leven. Dit was de rechtstreekse
aanleiding tot zijn gevangenneming en marteldood, die volgens de Joodse
geschiedschrijver Flavius Josephus plaatsvond op10
april 62, op paasdag. Volgens de astrologen staat de
zon van 23 augustus tot en met 21 september in het sterrenteken Maagd. Astronomisch gezien beweegt de
zon van 16 september tot en met 31 oktober doorheen het sterrenbeeld Maagd.
Lenteavonden en -nachten zijn het
meest geschikt om het sterrenbeeld Maagd aan de hemel te
ontdekken.
|
