https://www.cielen.eu

Ja, zelfs kleuters kunnen te perfectionisch zijn

De Morgen, maandag 23 december 2019

Er is een verband tussen te zelfkritisch zijn en depressie, burn-out en eetstoornissen op latere leeftijd.

Niet alleen volwassenen zijn steeds meer perfectionistisch, ook kleuters blijken niet te kunnen leven met minder dan het ultieme. Het is belangrijk om kinderen al op jonge leeftijd te leren dat fouten maken niet het einde van de wereld is. 'Een kleuter is een volwaardige gesprekspartner hoor.

PIETER GORDTS

"Juf, mijn tekening is helemaal mislukt." Die uitspraak zal menig kleuterleider wel bekend in de oren klinken: een kleuter die zijn beklag maakt over een tekening. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn: niet elke kleuter heeft meteen het talent van Karel Appel. Maar wanneer die drang naar de perfecte tekening doorslaat en ervoor zorgt dat kleuters kwaad of verdrietig worden, is dat wel problematisch.

Twee Vlaamse logopedisten, Stefanie Eysselinckx en Marjan Megens, stelden in hun dagelijkse praktijk vast dat die neiging tot perfectionisme kinderen met stotterproblemen kan hinderen. "Bij stottertherapie is het gebruikelijk om te werken rond emoties, zoals blij zijn of kwaad worden", zegt Megens. "Maar ook complexere emoties komen aan bod, zoals verlegenheid, jaloezie of dus perfectionisme." Die emoties kunnen stotteren uitlokken. Ze merkten dat het hielp om die emoties al op jonge leeftijd te benoemen. Omdat er nauwelijks (les)materiaal over bestaat, besloten ze dat zelf in elkaar te boksen. Dat is niet alleen bedoeld voor logopedisten en perfectionistische kinderen: ook kleuterleiders en niet-perfectionistische kinderen kunnen ervan leren.

Volgens Eysselinckx en Megens zijn er twee manieren om te weten of een kleuter perfectionistisch is. Als kinderen iets willen kunnen dat ze eigenlijk nog niet zouden moeten kunnen op die leeftijd, zoals perfect binnen de lijntjes kleuren of een volledig rechte lijn trekken, is dat een teken. "En vooral als ze daar boos of verdrietig om worden", zegt Megens. "Een andere manier is als ze moeilijk kunnen aanvaarden dat iets anders is gelopen dan ze hadden verwacht, bijvoorbeeld een verjaardagsfeestje dat anders uitdraait dan ze hoopten."

Constructieve feedback

Concreet maakten ze acht vertelplaten waarop telkens een situatie staat afgebeeld met een perfectionistisch kind. Bedoeling is dat leerkrachten via de vertelplaten bepaalde van die situaties bespreken met de kinderen. Ze kunnen kinderen een nodeloos streven naar perfectie leren herkennen en hen leren wat ze kunnen doen als het hen in de problemen brengt. De verhalen op de vertelplaten - zoals dat van de mislukte tekening - haalden ze uit verhalen van kleuterleiders en ouders.

"Die vertelplaten kunnen een goed aanknopingspunt zijn, maar het mag daar wel niet tot toe beperkt worden", zegt Hanne Vanmierlo, onderzoeker en lerarenopleider voor kleuterleerkrachten van Hogeschool UCLL. "Veel belangrijker is om kinderen constructieve feedback te geven en die dan doorheen de hele dag, zelfs elke activiteit, te herhalen." Mede daarom stelden de twee logopedisten ook enkele algemene tips voor kleuters op. Die kunnen samengevat worden tot één grote les: leer kinderen dat fouten maken geen probleem is.

Betekent dat dan dat ouders en leerkrachten de lat niet meer hoog mogen leggen? "Neen, het is nog altijd goed als een kleuter de perfecte tekening wil maken", zegt ontwikkelingspsycholoog Maarten Van Steenkiste (UGent). "Het is echter wel kwalijk wanneer een kleuter heel zelfkritisch wordt als het niet lukt." Uit studies weten we immers dat er een sterk verband is tussen een hoge zelfkritiek en een lage eigenwaarde. Ook zijn er op latere leeftijd correlaties tussen perfectionisme en depressie, burn-out en eetstoornissen.

Eysselinckx en Megens verwijzen bovendien naar een recente studie die aantoont dat steeds meer mensen zichzelf perfectionistisch noemen. "Kijk naar burn-outs: we weten dat het vaker voorkomt onder studenten", zegt Megens. "Het zou naïef zijn om te denken dat zulke problemen zich pas op die leeftijd ontwikkelen. Is het niet beter om die al vroeger aan te pakken?"

"We krijgen inderdaad steeds vaker het signaal dat leerlingen moeilijk hanteerbaar gedrag vertonen in de klas", zegt Caroline Vancraeyveldt, ook onderzoeker en lerarenopleider aan de UCLL. "Tegelijk worden er ook meer angstgevoelens gemeld. Al blijft daar de vraag of dat komt doordat die stijgen of net omdat er meer aandacht voor is?"

Ook hebben Vancraeyveldt en Vanmierlo er moeite mee om alles onder de noemer van perfectionisme te plaatsen. "Dat impliceert dat 'een perfectionistisch kind' in elke situatie hetzelfde zal reageren", zeggen ze. "Terwijl we net weten dat zoiets sterk verschilt van dag tot dag en onderwerp tot onderwerp." Sommige kinderen kunnen niet tegen hun verlies in sporten, maar hebben totaal geen interesse in een mooie tekening.

Ondanks die bedenkingen is iedereen het er wel over eens dat het belangrijk is om die juiste houding - fouten zijn geen drama - vroeg aan te leren. "Het brein van kleuters is erg plastisch", zegt Vanmierlo. "Ze nemen makkelijk zaken over van volwassenen." En dus is het belangrijk om de juiste boodschap mee te geven. Een leerkracht die merkt dat de kerstboom is omgevallen, zal gemakkelijk vloeken en die zelf rechtzetten. Impliciet geeft die zo de boodschap dat er niets mag mislopen en ontneemt die kinderen een leerkans. Veel interessanter is immers om samen met de klas te onderzoeken waarom die boom is omgevallen, wat je eraan kan doen en of de boom überhaupt wel moet rechtstaan. "Neem kleuters serieus en onderschat hen niet als gesprekspartner", zegt Vancraeyveldt.

https://www.cielen.eu