Zo krijgt uw kind de perfecte les

EEN LEERKRACHT MOET LEERLINGEN VERPLICHTEN NA TE DENKEN, VINDT TIM SURMA. 'MAAK HET ZE EEN BEETJE MOEILIJK. DAT HOEFT ECHT NIET SADISTISCH TE ZIJN.' BENOIT DE FREINE

Hoe moet je leren? En wat is de beste les? Een nieuw boek geeft leerkrachten praktische tips en moet meer leerlingen doen excelleren. Vier bouwstenen staan centraal.

PIETER GORDTS in De Morgen, donderdag 12 september 2019

De leerkracht vormt de centrale schakel in het onderwijs. Daar zijn zowat alle experts het over eens. Maar wat maakt een leerkracht goed? Oud-leerkracht en onderwijswetenschapper Tim Surma (Thomas More Hogeschool) boog zich over die vraag, samen met enkele van de meest vooraanstaande Vlaamse en Nederlandse onderwijswetenschappers.

Het moet in hun ogen voor meer gelijkheid zorgen. Een sterke leerkracht zorgt voor sterke leerlingen. "Als je twee leerlingen met een identieke achtergrond en scores voor wiskunde neemt en de eerste krijgt een jaar les van de meest effectieve leraar terwijl de tweede les krijgt van de minst effectieve, dan zal de eerste op het einde van het jaar 25 procent hoger scoren in wiskunde", zegt professor onderwijseffectiviteit en hoofd onderzoek Engelse onderwijsinspectie Daniel Muijs.

Net daarom bekeken Surma en co. wat ze konden leren uit de wetenschap. Wat bleek? Inzichten over hoe de mens het beste leert vallen nagenoeg perfect samen met wat een effectieve leerkracht volgens wetenschappelijk onderzoek zou moeten doen. Vier bouwstenen uit het boek, dat lof kreeg van OESO-topman Dirk Van Damme en cognitief psycholoog Wouter Duyck (UGent), staan daarom centraal.

Bouwsteen 1 Zorg dat leerlingen voorkennis bezitten

"Wat zien jullie?" Een leerkracht die zijn klas die vraag stelt, zal bijna altijd het antwoord krijgen dat het hier om schaakstukken op een schaakbord gaat (zie afbeelding). Maar de geoefende schaker herkent meteen een variant op de zogenaamde Siciliaanse opening, een van de bekendere beginopstellingen in het spel.

"Dat simpele voorbeeld toont hoe bepalend (voor)kennis is voor hoe iemand de wereld ziet en hoe snel die iets begrijpt", zegt Surma. Het is dus van het allergrootste belang voor leerlingen om een brede achtergrondkennis op te bouwen. Leerkrachten dienen dan weer over een grondige vakkennis te beschikken om complexe leerstof bevattelijk te kunnen maken.

Het belang van voorkennis speelt in op een van de sterkst aanwezige onderwijsdiscussies: moeten 'wij' vooral inzetten op kennis of op vaardigheden? "Dat is er inderdaad aan te linken", zegt Surma. "Al is het wel een beetje jammer dat kennisverwerving tot een politiek goed gemaakt is. Daardoor kregen sommigen de perceptie dat enkel in elitecolleges kennisrijk onderwijs wordt geven. Dat is natuurlijk niet zo. Onderwijs waarbij kennisoverdracht een hoofdrol speelt, is een meerwaarde voor alle onderwijsvormen."

Bouwsteen 2 Een les moet duidelijk en uitdagend zijn

Het moet zowat ieders favoriete leerkracht zijn: de leerkracht die de les begint met een stukje film. Op zich is dat geen slecht idee om leerlingen enthousiast te krijgen over de lesstof. Al is het volgens de auteurs nog beter om leerlingen dan duidelijke richtlijnen mee te geven. Het vormt de tweede bouwsteen voor de perfecte les: geef leerlingen een doel en vooral een kader, bijvoorbeeld door in het begin van de les uit te leggen wat leerlingen aan het einde moeten kunnen.

Dat doel mag overigens best uitdagend zijn. De auteurs verwijzen naar een quote van de in onderwijskringen befaamde wetenschapper John Hattie, die meer dan 80.000 onderzoeken bij 300 miljoen leerlingen bundelde om er de meest effectieve lesstrategieën uit te halen: "Elke school die als motto 'doe je best' heeft, zou dat onmiddellijk moeten wijzigen naar 'ga de uitdaging aan' en 'streef naar het hoogste'." Uitdagende maar wel haalbare doelen motiveren immers meer dan te gemakkelijke lessen. Maar dan is het minstens even belangrijk dat in een warme en aangename omgeving te doen, met de juiste ondersteuning voor elke leerling.

Voorts is het belangrijk om helder en gestructureerd les te geven. De beste leerkrachten zijn zij die iets heel complex kunnen samenvatten tot iets heel simpel. Bovendien is het voor ons verstand handiger om leerstof in kleinere, behapbare delen te zien dan in grote lappen.

Bouwsteen 3 Laat leerlingen leerstof actief verwerken

Iedereen zal het gevoel wel herkennen: vlak na de les lijkt het wel alsof we het onderwerp dat aan bod kwam van binnen en van buiten kennen. Maar als er enkele weken later een test volgt, blijkt de leerstof plots uit ons geheugen te zijn weggeëbd. Hoe kan dat?

De cognitieve psychologie biedt een antwoord: om te leren, moet ons geheugen moeite doen en de leerstof als het ware herkneden. Slapend leren zal met andere woorden niet lukken. Om leerstof te leren en diepgaand te verwerken, moet dat niet alleen door het werkgeheugen - dat beperkt is in capaciteit - worden opgenomen, maar ook door het langetermijngeheugen.

Klinkt mooi, maar hoe doe je dat in de praktijk? Een leerkracht kan dat stimuleren door leerlingen te verplichten na te denken. "Maak het ze dus een beetje moeilijk", zegt Surma. "Dat hoeft echt niet sadistisch te zijn. Door te vragen naar kennis over de vorige lessen, kan je leerlingen doen merken dat ze zaken vergeten zijn." Het gespreid herhalen van wat leerlingen eerder hebben bestudeerd blijkt een van de meest effectieve manieren om te leren, zo klinkt het.

Bouwsteen 4 Toetsen kunnen ook een oefening zijn

Een toets? Voor leerlingen en de meeste leerkrachten is het de noodzakelijke eindfase van een leerproces. Terwijl proeven eigenlijk deel zouden moeten uitmaken van de dagelijkse lessen. "Kleine testjes geven een leerkracht juist heel wat informatie over hoe ver de leerlingen staan", zegt Kristel Vanhoyweghen, lector aan de Karel de Grote Hogeschool en vroeger zelf leerkracht in het secundair. "Daarnaast kunnen testen ook echt als een oefenstrategie worden gebruikt. Op die manier helpen ze leerlingen om te leren."

Een klassiek voorbeeld maakt veel duidelijk: er zijn genoeg leerlingen die voor een groot examen eerst dagenlang bezig zijn met het blokken van leerstof om dan in de laatste paar uur voor het examen toch snel de voorbeeldvragen te bekijken. Een begrijpelijke, maar wetenschappelijk gezien foute werkwijze. Voor een veel beter resultaat hadden die leerlingen de voorbeeldvragen best al eens proberen te beantwoorden tijdens of zelfs voor het studeren.

"De leerkracht kan bijvoorbeeld elke les beginnen met een kleine quiz, om te peilen naar wat leerlingen nog weten", zegt Vanhoyweghen. "Dat hoeft ook maar drie minuten te duren. Zo kan zo'n testje ook niet uitgroeien tot een administratieve last." Veel van de ingrepen en technieken die de auteurs aanreiken zijn simpel en kosteloos. "Het is echt geen 'pedagoochelarij'", zegt Surma. "Nogal wat ervaren leerkrachten zullen waarschijnlijk gewoon veel herkennen en hun werk bevestigd zien."

Tim Surma e.a., Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek, Ten Brink Uitgevers, 208 p., 24,95 euro.